زندگینامه محمد حسن گنجی – پدر علم جغرافیای ایران
در زندگی نامه پروفسور محمد حسن گنجی پدر علم جغرافیا اینگونه آمده است که: محمد حسن گنجی در سال 1291 در شهرستان بیرجند به متولد شد. پدر وی، ابوتراب مدتها نایب الحکومه شهر قاین بود. افراد خانواده وی در خدمت امرای قاینات (بیرجند) یعنی خاندان علم بودند. پدرش به کشاورزی و دامپروری اشتغال داشت. محمد حسن گنجی سه برادر و دو خواهر داشت که چهار نفر آنها در مدارس محلی بیرجند به تدریس اشتغال داشتند.
محمد حسن گنجی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاه خود گذراند و پس از آن برای ادامه تحصیل به تهران مهاجرت کرد. در تهران به دارالمعلمین عالی رفت و در رشته تاریخ و جغرافیا تحصیل کرد و به درجه کارشناسی نائل آمد. سپس در حدود سال 1312 به عنوان دانشجوی برگزیده به اروپا اعزام شد و در دانشگاه ویکتوریا منچستر انگلستان به تحصیل ادامه داد و در سال ۱۳۱۷، لیسانس تخصصی خود را در جغرافیا اخذ کرد.
در سال دوم ماندن درانگلستان بود که پس از یک سال مطالعه و بررسی رشته های گوناگون، تصمیم خود را گرفت که در زمینه جغرافیا کار کند و از آن زمان تاریخ برای او در درجهٔ دوم قرارگرفت.
محمد حسن گنجی در آن سال در گروه تخصصی جغرافیا در دانشگاه منچستر نام نویسی کرد و پس از چهارسال توانست لیسانس تخصصی و ممتاز در جغرافیا را به دست آورد که برابر کارشناسی ارشد به شمار می آید. محمد حسن گنجی دلیل گرایش خود را به جغرافیا و به ویژه هواشناسی، دو رویداد خشکسالی و سیلی می دانست که در روزگار کودکی و نوجوانی در زادگاهش رخ داده و باعث آسیب زیادی به روستاییان شده بود. محمد حسن گنجی در سال 1331 مجدداً با استفاده از بورس تحصیلی عازم آمریکا شد و مدرک دکتری خود را در رشته جغرافیا، از دانشگاه کلارک دریافت کرد. پایان نامه دکتر محمد حسن گنجی درباره آب و هوای ایران به زبان انگلیسی به چاپ رسیده است.
دکتر محمد حسن گنجی از سال ۱۳۱۷ تا ۱۳۵۴ در دانشگاه تهران به تدریس اشتغال داشت و به اولین شخصی که جغرافیای نوین را وارد برنامه های دانشگاهی کرده است، شناخته می شود.
دکتر محمد حسن گنجی مراحل دانشگاهی را از دبیری تا معاونت دانشگاه طی کرده و در سال ۱۳۵۴ با اخذ درجه استادی ممتاز بازنشسته شده‌است.
دکتر محمد حسن گنجی از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۷ مدیریت اداره کل هواشناسی را عهده دار بود و به عنوان بینانگذار سازمان هواشناسی ایران نیز شناخته می شود.
دکتر محمد حسن گنجی همچنین از اردیبهشت سال ۱۳۴۲ تا مهرماه ۱۳۴۷ معاونت پارلمانی وزارت راه و در زمان ریاست پروفسور رضا از سال ۱۳۴۷ به مدت یک سال پست معاونت اداری و مالی دانشگاه تهران را عهده دار بود.پس از چندی مشاور دانشگاه و از خردادماه ۱۳۵۳ عهده دار ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی شد و تا پایان خدمت ۳۷ ساله دانشگاهی خود در این سمت باقی ماند.
دکتر محمد حسن گنجی در دهه 40 شمسی ریاست منطقه آسیا را در سازمان هواشناسی عهده دار بود و از همان سال رابطه خود را با همان سازمان حفظ کرد. از دکتر محمد حسن گنجی چندین کتاب از جمله اطلس اقلیمی ایران و بیشتر از 100 مقاله به زبان های فارسی و انگلیسی منتشر شده است.
دکتر محمد حسن گنجی علاوه بر مدیریت گروه جغرافیا، ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی و معاونت دانشگاه تهران، پیش از انقلاب اسلامی، ریاست اداره کل هواشناسی ایران و ریاست هواشناسی منطقه آسیا را نیز بر عهده داشته است.
دکتر محمد حسن گنجی با درجه استادی در سال ۱۳۵۸ بازنشسته شد.
دکتر محمد حسن گنجی از سال ۱۳۶۴ با مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، همکاری کرد و از سال ۱۳۷۰ به عنوان مشاور رئیس دانشکده علوم زمین با دانشگاه شهید بهشتی همکاری داشته است.
استاد محمد حسن گنجی در زمان جنگ در ستاد بسیج مسئولیت بررسی و ارزیابی نقشه جبهه های جنگ را بر عهده داشت. علاوه بر این از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ مشاور رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح بود و از سال ۱۳۷۳ نیز با سمت مشاور دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی در طراحی و اجرای برنامه ها مشارکت داشته است.
همچنین از سال ۱۳۶۵ عضویت بخش جغرافیایی سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی (سمت) را دارا بوده و با بیشتر دانشگاه های تهران به ویژه دانشگاه تربیت مدرس در دوره های دکتری جغرافیا تدریس همکاری داشته است. دکتر محمد حسن گنجی همچنین عضویت کمیته رهبری اطلس اقلیمی ایران را در سازمان هواشناسی برعهده داشت. وی همچنین عضو دائم العمری انجمن جغرافیایی انگلستان و اولین رئیس انجمن جغرافیدانان آسیا و یکی از 15 جغرافیدانان برتر جهان بوده است.
دکتر محمد حسن گنجی که به پدر علم جغرافیای ایران شهرت دارد، در سال 2001 از سوی سازمان جهانی هواشناسی به عنوان دانشمند برتر جهان و دانشمند سال هواشناسی معرفی شده است.
دانشمند برتر جهان در بیست و نهمین کنگره اتحادیه بین‌المللی جغرافیایی در کره جنوبی در سال ۲۰۰۰ میلادی به عنوان یکی از ۱۵ جغرافیدان برجسته جهان شناخته شد و سازمان هواشناسی جهانی، جایزه علمی سال ۲۰۰۱ خود را به وی اعطا کرد.پدر علم جغرافیای ایران دارای 130 اثر برجسته علمی و تخصصی به زبان های فارسی و انگلیسی و تربیت کننده 11 نسل استاد عالی در حوزه جغرافیا است.
در مراسم نکوداشت دکتر محمد حسن گنجی علاوه بر اعطای لوح یادبود کیکی به پاس بزرگداشت زحمات این استاد فزرانه بریده شد. مراسم نکوداشت یکصدمین سالروز تولد دکتر محمد حسن گنجی پدر علم جغرافیای ایران و مؤسسه اداره هواشناسی و تربیت کننده 11 نسل استاد جغرافیا در مجموعه تاریخی سعدآباد برگزار شد.
ایشان همچنین دارای نشان درجه سه در خدمات دولتی را دریافت کرده است. دکتر گنجی از اوایل انقلاب تا قبل از مرگ بیش از ۶۳ لوح تقدیر از مراکز آثار و مفاخر علمی، چهره های ماندگار، انجمن های علمی جغرافیایی و دانشگاه ها دریافت کرده است.
همسر و فرزندان دکتر محمد حسن گنجی
دکتر محمد حسن گنجی در ۲۴ دیماه ۱۳۲۰ با لطیفه جوادزاده (او از ایرانیان مقیم ارمنستان بود) ازدواج کردند. ایشان فرزندی نداشتند و تاپایان عمر از در کنار همسر خود ماندند حتی در پیری که همسر ایشان بیمار بود و خودشان نیز کهولت سن داشتند از همسر خود پرستاری میکرد.
خانه جغرافیا دکتر محمد حسن گنجی
در تاریخ سوم آذر ماه ۱۳۹۰ با حضور پروفسور محمد حسن گنجی, منزل مسکونی وی توسط شهرداری تهران تملک و به عنوان خانه جغرافیا افتتاح گردید. در حال حاضر این خانه به عنوان یکی از مراکز و خانه های علم و زندگی شهر تهران محسوب می شود.
درگذشت پروفسور محمدحسن گنجی
پروفسور محمدحسن گنجی، ۲۸ تیرماه ۱۳۹۱ بر اثر زمین خوردن در منزل شخصی خود دچار خونریزی مغزی شد. پس از آن به بیمارستان پیامبران منتقل و تحت عمل جراحی قرار گرفت که درنهایت درگذشت. پیکر ایشان پس از تشییع از مقابل دانشگاه تهران جهت خاکسپاری به زادگاهش شهر بیرجند منتقل گردید و در تاریخ ۲ مرداد ماه ۱۳۹۱ در محل بوستان دکتر محمد حسن گنجی در خیابان توحید ،چهره در نقاب خاک کشید.
برخی از مشاغل دکتر محمد حسن گنجی:
– عضو مادام العمر انجمن جغرافیائی انگلستان
– عضو سابق انجمن سلطنتی مردم شناسی انگلستان و ایرلند
– عضو شورای عالی آمار
– عضو هیأت تحریریه دائره المعارف بریتانیا
– عضو افتخاری انجمن آمریکایی پیشرفت علوم
– عضو شورای عالی مردم شناسی
– عضو انجمن جغرافیائی کشورهای آسیا و آفریقا
– عضو کمیته ملی آبشناسی (یونسکو)
– عضو هیأت ممیزه دانشگاه تهران
– عضو کمیسیون بورسهای دانشگاهی
– عضو کمیسیون همکاری فرهنگی ایران و فرانسه (دانشگاهی)
– عضو کمیته جغرافیائی فرهنگستان ایران
– عضو شورای عالی جغرافیائی وابسته به سازمان جغرافیائی کشور
– عضو کمیته برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش
– عضو هیأت امنای مدرسه عالی بازرگانی رشت
– عضو هیأت امنای مدرسه عالی فنی تهران
– عضو اتحادیه انحمن‌های علمی
– رئیس اولین کنگره جغرافیدانان ایران ۱۳۵۲
– عضو شورای دانشگاه تهران
– اولین رئیس انجمن جغرافیدانان ایران ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷
برخی از آثار دکتر محمد حسن گنجی
- جنگ و جغرافیا یا روابط دول بزرگ در اقیانوسیه. تهران، بنگاه پروین، 1321
- بشر چیست. ترجمه از آثار مارک توابن. تهران چاپ سوم، بنگاه افشاری، 1351
- جغرافیا سال پنجم ابتدایی(با همکاری جسین خلیلی‌فر). تهران، بنیاد فرانکلین، 1337
- جغرافیا ششم ابتدایی با همکاری حسین خلیلی‌فر. تهران، بنیاد فرانکلین، 1337
- آمار بارندگی ایران. تهران، مرکز تحقیقات علمی مناطق خشک دانشگاه تهران، 1338
- کتاب های جغرافیای دبیرستان از سال اول تا سال ششم(با همکاری گروه مؤلفان). دهه ی 1340
- فهرست مقاله های جغرافیایی(با همکاری جواد صفی نژاد). تهران، دانشکده ی ادبیات دانشگاه تهران، 1341
- جغرافیای ایران(چهار فصل در جلد اول ایرانشهر). تهران، نشریه شماره ی 22 کمیسیون ملی یونسکو، 1342
- اطلس اقلیمی ایران. تهران، مؤسسه جغرافیای دانشگاه تهران، 1346
- مجموعه ی 33 مقاله‌ی جغرافیایی. تهران،بنیاد جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب، 1353
- جغرافیا در ایران از دارالفنون تا انقلاب اسلامی. مشهد، آستان قدس رضوی، 1367
- تاریخچه ی جغرافیا در تمدن اسلامی. تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، 1368
- نامه هایی از قهستان(ترجمه و تعلیق). مشهد، مرکز خراسان شناسی، 1379
- منبع : پرورش افکار
- ۹۶/۱۲/۱۹